سخنرانی پروفسور شیلینگ در دانشگاه شریف

دکتر شیلینگ ، گرمایش زمین

سفر یك برنده نوبل به هر كشوری می‌تواند بزرگترین واقعه‌ی علمی آن كشور باشد. این واقعه دی‌ماه 1386 در ایران به وقوع پیوست و توماس شلینگ استاد دانشگاه مریلند ایالات متحده به همراه همسرش وارد تهران شده و یك‌سره به هتل استقلال رفت. دانشگاه صنعتی شریف كه در چند سال اخیر پرچم‌دار علمی و فنی كشور بوده است بانی این حضور شد و پرفسور شلینگ را به ایران دعوت كرد. این نوبلیست ۸۶ ساله در سال ۲۰۰۵ میلادی جایزه نوبل اقتصاد را به خاطر تحقیقات و مطالعات ۳۰ ساله‌اش در زمینه بسط نظریه بازی‌های به دست آورد. انتظار علاقه‌مندان به علم و دانش برای ملاقات این دانشمند كهنسال تا روز دوشنبه به طول انجامید. زمانی كه چند دقیقه به ساعت ۳ بعدازظهر مانده بود، درهای آمفی‌تئاتر جابرابن‌حیان دانشگاه صنعتی شریف به روی علاقه‌مندان گشوده شد.
طیف وسیعی از دانشجویان و علاقه‌مندان مباحث علمی به تالار آمدند. این هجوم باعث شد تا تالار جابرابن‌حیان در همان چند دقیقه نخست پر شده و درهای آن به روی مشتاقان بسته شود. بقیه جمعیت به‌ناچار از طریق ویدئوكنفرانس در بیرون از سالن جابرابن‌حیان به تماشای این سخنرانی نشستند. توماس شلینگ اگرچه جایزه نوبل خود را برای كار روی تئوری بازی‌ها دریافت كرده است اما سخنرانی خود را در زمینه‌ای ارائه داد كه در ایران و بسیاری دیگر از كشورهای در حال توسعه موضوعی غریب و خارج از بحث‌های روز است. تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین موضوعی است كه اگرچه در جهان و كشورهای صنعتی به شدت مورد توجه است اما در كشورهای در حال توسعه چندان جدی گرفته نمی‌شود و حتی در محافل علمی نیز چندان از آن صحبت نمی‌شود. تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین اگرچه بیشتر معلول تولید گازهای گلخانه‌ای و دی‌اكسید كربن در كشورهای صنعتی است اما به گفته توماس شلینگ اثر اصلی آن در آینده‌ای نامعلوم روی كشورهای در حال توسعه خواهد بود و این اقتصادهای در حال توسعه هستند كه به دلیل ضعف تكنولوژی نمی‌توانند خود را با آن سازگار كنند. برای بسیاری از حاضران در سالن و كسانی كه پای سخنان این استاد دانشگاه نشسته بودند بسیار جالب توجه بود كه فردی ۸۶ ساله در مورد یك موضوع كاملا جدید و به روز نظریه دارد و اینگونه علمی به تبیین آن می‌نشیند. در ابتدای مراسم نشان علمی دانشگاه شریف به پرفسور شلینگ اهدا شد و سپس نوبلیست پیر پشت تریبون نشست. در ابتدای مراسم خلاصه‌ای از مقاله پرفسور شلینگ در اختیار خبرنگاران قرار گرفت كه البته در حین سخنرانی بخش‌های سنگین علمی آن ارائه نشد، عمده تلاش توماس شلینگ در این سخنرانی كه اندكی كمتر از یك ساعت به طول انجامید بر این محور استوار بود كه اهمیت پدیده گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی را برای حاضران برجسته كند و نشان دهد كه این گرمایش چه اثراتی بر زندگی نسل‌های آینده خواهد گذاشت.
از این روست كه شلینگ پدیده گرمایش زمین را با جاذبه مقایسه كرده و وجود آن را امری مسلم همانند جاذبه زمین می‌داند اما می‌پذیرد كه جاذبه اثبات شده است اما دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند پدیده گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی را به جهانیان به خصوص سیاستمداران اثبات كنند. هرچند خود به وجود آن ایمان دارند. توماس شلینگ خود شهروند كشوری است كه بالاترین میزان گازهای گلخانه‌ای و دی‌اكسید كربن را در جهان تولید می‌كند و البته هنوز هیچ پیمان جهانی را در زمینه كاهش تولید و انتشار دی‌اكسید كربن امضا نكرده است. او به طور ضمنی از سیاست دولتمردان كشورش انتقاد كرده و اعتراف می‌كند كه جورج بوش رئیس‌جمهوری ایالات متحده تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین را باور ندارد. توماس شلینگ به صراحت اعلام می‌كند كه اگرچه جورج بوش در گفتار موافق كاهش تولید گازهای گلخانه‌ای است اما كسی این گفته‌ها را جدی نمی‌گیرد. به عقیده این نوبلیست كشورهایی نظیر چین، استرالیا، آلمان و ایالات متحده و به طور كلی كشورهایی كه در صنایع خود از حجم زیاد زغال‌سنگ استفاده می‌كنند، بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را دارند و اگرچه برخی از آنها مانند آلمان تلاش‌هایی را برای بازیافت دی‌اكسید كربن انجام داده‌اند اما در كل چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. او پیمان كیوتو را نیز ضامن كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نمی‌داند و آن را فاقد ضمانت‌های اجرایی برای كاهش تولید این گازهای مخرب می‌داند. برای مقابله با كاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و پدیده گرمایش زمین یك نهضت جهانی لازم است؛ نهضتی كه تنها وقتی پیروز می‌شود كه ایالات متحده به عنوان قدرت برتر اقتصادی و نظامی جهان رهبری آن را به عهده گرفته و به طور عملی در این راه گام بردارد. جورج بوش به آمریكایی‌ها در این زمینه قول‌هایی داده است اما به گفته توماس شلینگ كسی آن را جدی نگرفته و پیگیری نمی‌كند. ایالات متحده باید مسوولیت خود را در این نهضت جهانی به عهده بگیرد. به عقیده او مطالعات نشان می‌دهند كه زمین ۵/۱ تا ۵/۴ درجه گرم‌تر خواهد شد و این گرم شدن یخ‌ها را آب كرده و آب‌های آزاد بالاتر خواهند آمد. آن زمان است كه بندر یوكوهاما به زیر آب خواهد رفت و به تعبیر نوبلیست ۸۶ ساله مردم در خیابان‌های اطراف كاخ سفید با قایق حركت خواهند كرد.
شاید آن هنگام رئیس‌جمهوری ایالات متحده هم تغییرات آب و هوایی و لزوم كاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای را باور كند! به نظر شلینگ نسل‌های بعدی در كشورهای توسعه نیافته منابع كافی برای مقابله، تطبیق و دفاع در مقابل تغییرات آب و هوایی را ندارند تا سلامتی و بهره‌وری انسان‌ها را تامین كنند و تنها می‌توانند تا حدودی از تغییرات احتمالی پیش‌رو جلوگیری به عمل آورند. شلینگ در یك كلام توسعه را راه‌حل دفاع در برابر تغییرات آب و هوایی می‌داند. كشورهای توسعه‌یافته در مقابل تغییرات آب هوایی مصون هستند. بیشتر محصولات تولیدی در كشورهای توسعه یافته در مقابل تغییرات آب و هوایی ایمن هستند. ساخت اتومبیل، پالایش نفت، انجام فعالیت‌های بانكداری و بیمه، تدریس در كلاس‌ها، مسابقات گلف در ماساچوست، واشنگتن و تگزاس تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار نمی‌گیرند. در ایالات متحده تنها فعالیت‌هایی مانند كشاورزی، باغداری و ماهیگیری تحت تاثیر این پدیده قرار می‌گیرند كه تنها ۳ درصد تولید ناخالص داخلی این كشور را تشكیل می‌دهد.
به عقیده او برای كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای امضای یك بیانیه از سوی ۲ هزار اقتصاددان آمریكایی كفایت نمی‌كند و اثری نخواهد داشت. شاید برای همین است كه او خودش این بیانیه را كه خواستار تعیین سهم تولید كربن برای هر كشور می‌شد امضا نكرده است. شلینگ از شعار و حركت نمادین در این زمینه حرف نمی‌زند. شلینگ كه سخنرانی خود را با عنوان «مدیریت مشكلات گلخانه‌ای در جهان» ارائه كرد، عقیده دارد كه پیدا كردن راه‌هایی برای كاهش مصرف انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بهره‌وری انرژی از راهكارهای مقابله با تغییرات آب و هوایی است كه البته این نیز به یك همكاری میان جامعه جهانی نیاز دارد.
اما نام شلینگ در ایران با نام تئوری‌بازی‌ها پیوند خورده است و از این رو است كه زمانی كه نوبت به طرح سوال می‌رسد یكی از حضار از پایان‌نامه‌اش می‌گوید و اینكه در آن از تئوری‌بازی‌ها سود جسته است. جواب سوال از سوی پروفسور شلینگ باعث خنده حاضران می‌شود. آنجا كه می‌گوید من از دهه ۷۰ روی تئوری‌بازی‌ها كار كرده‌ام اما هنوز آن را درك نكرده‌ام. اما می‌دانم كه تئوری‌بازی‌ها برای حل مساله نیست و تنها می‌تواند شرایط را توضیح دهد. جلسه با تشویق شدید حاضران به پایان رسید. نوبلیست پیر، دانشگاه صنعتی شریف را در آستانه غروب ترك كرد و حلقه‌های پراكنده دانشجویان كه در مورد آنچه او گفته بود بحث می‌كردند تشكیل شد.