تعریفها
قبل از ورود به مبحث لازم است چند مفهوم ابتدایی را تعریف کنیم:
کرهی سماوی
از دید ناظرِ زمینی، تمام اجرام سماوی به سطح داخلی یک کره فرضی چسبیدهاند که بینهایت بزرگ بوده و مرکز آن زمین میباشد.
این کره در واقع همان کرهی ثوابت در سیستم نجوم قدیمی محسوب میشود که مبتنی بر نظام زمین مرکزی بود.
همان گونه که میدانیم، کرهی زمین در از سمت غرب به شرق و به دور خود میچرخد. حال اگر کرهی زمین را ثابت فرض کنیم میتوان فرض کرد که کرهی سماوی در طی ۲۴ ساعت یک دور از شرق به غرب به دور خود میچرخد.
استوای سماوی:
دایرهی عظیمهای است که در واقع امتداد استوای زمین میباشد و مانند کمربندی به دور کرهی سماوی کشیده شده و آن را به دو نیمکرهی سماوی شمالی و جنوبی تقسیم میکند.
محور عالم:
این محور همان محور چرخش زمین به دور خود است که تا بینهایت ادامه یافته و کرهی سماوی را در دو نقطه قطع کردهاست. در واقع کرهی سماوی به دور این محور میچرخد.
قطبین سماوی:
محل برخورد محور عالم با نیمکرهی شمالیِ کرهی سماوی، قطبِ شمالِ سماوی (North celestial pole) یا NCP و نقطهی پایینی، قطب جنوب سماوی (South Celetial Pole) یا SCP نامیده میشود.
«سمت الراس» یا «سَرسو»:
امتداد بدن ناظر به سمت بالا که در واقع نقطهی بالای سر او است و با Zenith نشان میدهند.
«سمت القدم» یا «پا سو»:
امتداد بدن ناظر به سمت پایین که در واقع نقطه مقابل سمت الراس است.
محور قائم
همان راستای بدن ناظر است که تا بینهایت ادامه یافته و محلهای برخورد آن با کرهی سماوی در بالا و پایین به ترتیب سرسو و پاسو نامیده میشود.
نصف النهار ناظر
کرهی سماوی نیز مانند کرهی زمین میتواند دارای نصف النهار باشد که هر نصف النهار قوسی بر روی آن باشند.
«نصف النهار ناظر» قوسی از کرهی سماوی است که از سرسو و قطبِ شمالِ سماوی میگذرد و با عوض شدن مکان ناظر، تغییر می کند.
افق سماوی
فصل مشترک کرهی سماوی با صفحهی عمود بر راستای بدن ناظر را گویند که در واقع دایرهی عظیمهی امتداد دید ناظر بر روی کره سماوی است که با عوض شدن محل ناظر تغییر میکند.
«دایرة البروج»
مسیر حرکت ظاهری خورشید در آسمان در طول یک سال که تقریباً دایروی بوده و با استوای سماوی زاویه ۲۳/۵ درجه میسازد.
«منطقة البروج»
صورتهای فلکی که دایرة البروج تقریباً از روی آنها میگذرد و تعداد آنها ۱۲ عدد میباشد که در اصطلاح عامیانه هرکدام منسوب به یک ماه میباشند.
مدارات ستارهای
به مانند کرهی زمین، دوایر کوچکی هستند که موازی استوای سماوی میباشند و در واقع مسیر ظاهری حرکت اجرام سماویاند.